فرآیند عادی سازی رابطه کشورهای عربی با اسرائیل چگونه خواهد بود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ عادی سازی روابط برخی از کشورهای عربی با اسرائیل به تازگی با شکل گیری نشست ها، دیدار و انتشار مقالات در روزنامه های اسرائیل سریع تر شده است. در اکتبر سال 2019 ، «بنیامین نتانیاهو»  نخست وزیر اسرائیل اولین بازدید عمومی خود را از سلطان نشین عمان انجام داد ، پس از آن در اوایل سال 2020  با ژنرال «عبدالفتاح البرهان» رئیس شورای عالی سودان در اوگاندا دیدار کرد.

روز 12 ژوئن روزنامه اسرائیلی یدیوت آهارونوت مقاله ای از « یوسف العتیبه» سفیر امارات در آمریکا به عنوان « الحاق یک مشکل جدی برای روابط بهتر با جهان عرب ایجاد خواهد کرد» به انتشار گذاشت. این مقاله دقیقاً سه روز پس از فرود هواپیمای امارات در فرودگاه بن گوریون اتفاق افتاد. امارات متحده عربی ادعا کرده است که برای کمک به مبارزه با بیماری همه گیر کووید 19 یک محموله ی کمکی به مردم فلسطین ارسال کرده ؛ اما واضح بود که این فقط یک سرپوش است، زیرا تشکیلات خودگردان فلسطین به دلیل عدم هماهنگی امارات ، دریافت این کمک را رد کرده است.

در 17 ژوئن، « انور قرقاش» وزیر امور خارجه امارات متحده عربی در کنفرانس سالانه مجازی کمیته یهودیان آمریکا شرکت کرد و در این نشست گفت: « ارتباط با اسرائیل مهم است و این نسبت به سایر مسیرهای گذشته منجر به نتایج بهتری خواهد شد».

شاخص های عادی سازی عرب با اسرائیل

برای چندین دهه کشورهای عربی، اسرائیل را به عنوان یک کشور دشمن قلمداد کرده و متعهد شدند تا هر زمان که به یک راه حل جامع و عادلانه برای مسئله فلسطین نرسند تمام اشکال عادی سازی را با این کشور رد کنند. اما مصر با امضای یکجانبه معاهدات صلح با اسرائیل در 1979 ، بدون نیاز به راه حلی برای مسئله فلسطین ، درهای عادی سازی را گشود. سازمان آزادی بخش فلسطین در سال 1993 توافق نامه اسلو را با اسرائیل امضا و اردن در سال 1994 توافق نامه صلح با اسرائیل را امضا كرد. نه صلح اردن و مصر با اسرائیل و نه توافق نامه اسلو در حل مسئله فلسطین نقش مثبتی ایفا نکرد. در حقیقت اسرائیل تهاجمی تر و دامنه اشغال را شدت بخشیده است. بنابراین عادی سازی هیچ ارتباطی به راه حل مسئله فلسطین یا دستیابی به عدالت در این سرزمین ندارد بلکه در منافع ملی کشورهای عربی ریشه دارد. اسرائیل عادی سازی را پذیرش صهیونیسم، نژادپرستی و سیاست شهرک سازی در نظر می گرفت.

 در مارس 2002 ، نشست عربی ابتکار عمل برای صلح عرب در بیروت که توسط ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان برگزار شد، صلح با اسرائیل را به خروج کامل اسرائیل از مناطق عربی اشغالی در ژوئن 1967 از جمله ارتفاعات جولان ، راه حل عادلانه برای مسئله پناهندگان فلسطین مطابق قطعنامه 194 مجمع عمومی سازمان ملل و ایجاد یک کشور مستقل فلسطین با پایتختی قدس شرقی مشروط کرد. با وجود مخالفت اسرائیل با چارچوب ابتکار عمل برای صلح عرب، روند عادی سازی کشورهای عربی با اسرائیل روند عادی و غیرمعمول به خود گرفته است. این عادی سازی در سطح اقتصادی ، تجاری ، امنیتی ، نظامی ، فرهنگی و حتی ورزشی شکل گرفته است. تجارت و عادی سازی اقتصادی بین اسرائیل و کشورهای عربی در سال های اخیر رشد چشمگیری داشته است. براساس اطلاعات دفتر مرکزی آمار اسرائیل ، صادرات کالاها و خدمات اسرائیلی به بازارهای کشورهای خاورمیانه سالانه حدود 7 میلیارد دلار تخمین زده می شود.

در سپتامبر سال 2016 ، شرکت ملی نیروگاه برق اردن و شرکت آمریکایی نوبل انرژی از امضای توافقنامه واردات گاز طبیعی مایع از اسرائیل به ارزش 10 میلیارد دلار خبر دادند. در فوریه 2018 ، شرکت مصری دلفینوس از طریق نوبل انرژی ، از امضای توافق نامه با شرکت حفاری اسرائیلی به ارزش 15 میلیارد دلار خبر داد. در ژانویه سال 2019 ، مصر از تاسیس «مجمع گاز مدیترانه شرقی» خبر داد که شامل هفت کشور از جمله اسرائیل می باشد. هدف از این مجمع « ایجاد بازار گاز منطقه ای» برای تأمین امنیت عرضه و تقاضا برای کشورهای عضو هست. از نظر اطلاعات و امنیت ، اعتقاد بر این است که برخی از کشورهای عربی دریافت کننده اصلی فناوری نظامی ، اطلاعاتی و خدمات امنیتی اسرائیل می باشند.

روابط اطلاعاتی و امنیتی بین امارات و اسرائیل به چندین سال قبل برمی گردد.در سال 2008م سازمان زیرساخت های حیاتی ملی که امنیت و ایمنی تأسیسات حیاتی در ابوظبی را تضمین می کند ، برای خرید تجهیزات نظارتی برای «دارایی های مهم مانند میادین نفتی و سایر مناطق استراتژیک» قراردادی 816 میلیون دلاری با AGT بین المللی ، یک شرکت سوئیسی متعلق به تاجر اسرائیلی امضا کرد. همین شرکت با هدف تقویت توانایی های اطلاعاتی و امنیتی سه هواپیمای بدون سرنشین در اختیار ابوظبی قرار داد.

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس اخیراً برای جاسوسی از مخالفان سیاسی خود، نظارت و پیگیری فعالیت های آنها علاقه مند به خرید فناوری پیشرفته اطلاعاتی ساخته شده توسط اسرائیل می باشند. در ماه مه سال 2019، اپراتورهای واتس اپ، گروه اسرائیلی « NSO » را که با نفوذ در این برنامه برای نظارت بر روزنامه نگاران، فعالان حقوق بشر از فناوری جاسوسی «پگاسوس» استفاده می کردند ؛ به فروش اطلاعات به عربستان سعودی متهم شده اند. در آگوست سال 2018 ، امارات به منظور جاسوسی از مخالفان خود ، فناوری پیشرفته را از همان گروه برای هک کردن تلفن های همراه خریداری کرده است. در مارس 2017 و آوریل 2019 ، نیروی هوایی امارات متحده عربی در تمرینات ( رزمایش) نظامی موسوم به "اینیوش" در یونان شرکت کرد ، که در آن اسرائیل نیز حضور داشت.

به دلیل تهدید ایران، روابط اسرائیل با برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس تقویت شده است. در اوت سال 2019، «ییسرائل کاتس»، وزیر خارجه اسرائیل اظهار داشت که اسرائیل بخشی از ائتلاف بین المللی برای محافظت از کشتی هایی است که از تنگه هرمز عبور می کنند. این ائتلاف توسط ایالات متحده تأسیس شده و شامل عربستان سعودی، امارات، بحرین، انگلیس، استرالیا و آلبانی می شود و هدف از آن «تقویت امنیت و ایمنی کشتی های تجاری عبوری از آبراهه های دریایی» می باشد.

در آوریل 2018م «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در پاسخ به سوال در مورد سازگاری منافع عربستان با اسرائیل به مجله تایم گفت: « ما یک دشمن مشترک داریم و به نظر می رسد که زمینه های بالقوه زیادی برای همکاری اقتصادی داریم.» این بدان معناست که روابط بین امارات و عربستان سعودی و اسرائیل فراتر از عادی سازی می باشد و اکنون به اتحادی با ارائه خدمات متقابل تبدیل شده است. مقابله با ایران محور اصلی اتحاد بین آن ها نیست زیرا این کشورها می دانند که اسرائیل به خاطر آنها با ایران مقابله نخواهد کرد ، اما این اتحاد در تأثیرگذاری بر سیاست های ایالات متحده در منطقه مانند کنارگذاشتن توافق هسته ای، حمایت از کودتای نظامی در مصر ، دفاع از محمد بن سلمان پس از ترور جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی در ترکیه و همچنین هراس مشترک از دموکراسی خواه در مناطق عربی نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا کرده است.

در سطح دیپلماتیک، فرهنگی و ورزشی، عادی سازی کشورهای عرب با اسرائیل با رشد چشمگیری همراه بوده است. «میری رگو» وزیر فرهنگ و ورزش در اکتبر سال 2018 ، از ابوظبی دیدار کرد. در همین زمان، «ایوب کارا» وزیر ارتباطات اسرائیل  در یک کنفرانس مخابراتی در دوبی شرکت کرد. «ییسرائل کاتس» وزیر خارجه اسرائیل در ژوئیه سال 2019 برای حضور در كنفرانس محیط زیست سازمان ملل در ابوظبی شرکت کرد.

عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل توسعه یافته و مقامات عرب در کنفرانس های بین المللی در کنار مقامات اسرائیلی شرکت کرده اند. همچنین در تاریخ 13-14 فوریه 2019، جمعی از مقامات عرب و اسرائیل در کنفرانس وزیران «ارتقاء صلح و امنیت در خاورمیانه»  که در ورشو برگزار شد، شرکت کردند. هدف از این کنفرانس تشکیل ائتلاف بین المللی برای مقابله با ایران بود. در ژوئیه سال 2019 ، «خالد بن احمد آل خلیفه» وزیر امور خارجه بحرین با  «ییسرائل کاتس» وزیر خارجه اسرائیل در واشنگتن دیدار کرد. در تاریخ 28 ژانویه سال 2020 ، «عبدالله بن راشد آل خلیفه» سفیر بحرین در واشنگتن، «یوسف العتیبه» سفیر امارات متحده عربی در وانشگتن، «حنینه المغیری»،سفیر عمان در آمریکا در کنفرانسی که توسط دونالد ترامپ برای اعلام جزئیات بخش سیاسی برنامه خود برای حل مسئله اسرائیل – فلسطین به عنوان « معامله قرن» برگزار شد حضور داشتند.

نتیجه گیری

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ، به دلایل مختلف سیاست داخلی و خارجی به سمت عادی سازی روابط با اسرائیل حرکت کرده اند. این رژیم ها معتقدند که عادی سازی با اسرائیل به آنها کمک می کند تا از امنیت خود محافظت کنند و همین امر زمینه نزدیکی روابط با آمریکا را فراهم می سازد. روابط برخی از کشورهای عربی با اسرائیل قبل از برقراری روابط دیپلماتیک ، تا حد اتحاد تقویت شده است. بنابراین استفاده از اصطلاح عادی سازی توصیف نادرستی می باشد. اما با توجه به حساسیت شدید افکار عمومی عرب ، آن ها سعی می کنند بر عادی سازی روابط سخن بگویند. بنابراین موضع گیری کشورهای عربی در قبال اسرائیل به جای نگرانی ها و مسائل داخلی عموم عرب؛ تحت تاثیر محاسبات منافع ملی رژیم ها می باشد.